Assen – In navolging van onder meer historische verenigingen in De Wolden is ook het Drents Archief genoodzaakt vele duizenden historische ansichtkaarten en foto’s offline te halen. Van deze beelden, van verschillende collecties, is niet bekend wie de maker is.
Begin april verloor een erfgoedinstelling in Leiden een rechtszaak van een uitgever over het online publiceren van afbeeldingen. Sindsdien halen steeds meer archieven en verenigingen beeldmateriaal, waarvan zij niet langer zeker zijn dat ze het zonder risico mogen publiceren, uit voorzorg van hun website. Bij elkaar gaat het om honderdduizenden beelden van tientallen instellingen. Dus ook van het Drents Archief.
Hoger beroep
De uitgever spande een rechtszaak aan tegen Erfgoed Leiden over het online publiceren van anonieme ansichtkaarten uit het begin van de 20e eeuw. De uitgever herkende de afbeeldingen van een fotograaf van wie hij de rechten had gekocht en de rechter stelde de uitgever in zijn gelijk. De uitgever dreigt ook andere archiefinstellingen en historische verenigingen met een claim. Erfgoed Leiden gaat in hoger beroep, ondersteund door BRAIN, de branchevereniging van archieven. Het hoger beroep zal waarschijnlijk pas in 2019 voor komen. Om schadeclaims te vermijden, halen veel archiefinstellingen foto’s van oude ansichtkaarten en andere afbeeldingen van hun website, waarvan ze niet met absolute zekerheid kunnen zeggen of er nog auteursrechten op berusten.
Controle op beperkende rechten
Voordat het Drents Archief foto’s op de website plaatst worden ze gecontroleerd op auteursrecht en andere beperkende rechten. In het geval van oude prentbriefkaarten is meestal niet bekend wie de maker is van de foto op de kaart, maar wel wie de uitgever is. Auteursrechten van uitgeverijen vervallen na 70 jaar; auteursrechten van makers echter pas 70 jaar na de dood van de maker. Archiefinstellingen verkeerden daarom in de veronderstelling dat zij anonieme prentbriefkaarten ouder dan 70 jaar in hun beeldbanken mochten publiceren Nu blijkt dat toch risico’s met zich mee te brengen.
Auteursrechten
Volgens de uitspraak van de rechter zou deze ansichtkaart (zonder naam van de fotograaf) van rond 1900 al niet zonder risico gepubliceerd kunnen worden. Immers, in theorie kan een fotograaf deze opname gemaakt hebben toen hij twintig jaar oud was, en kan deze fotograaf op 80-jarige leeftijd overleden zijn, oftewel in 1960. Het auteursrecht zou dan pas vervallen in 2030, 70 jaar na zijn overlijden. Toevallig, omdat we deze opname ook in de vorm van een oude foto hebben, maar daarop wél de naam van de maker, weten we dat Johannes Gerhardus Kramer de fotograaf was. Kramer overleed in 1903 en daarmee is deze foto dus rechtenvrij. Voor 99% van de ansichtkaarten is dergelijke informatie echter niet voorhanden.
Groot maatschappelijk belang
Het Drents Archief stelt foto’s kosteloos digitaal beschikbaar. Iedereen kan fotomateriaal downloaden en gebruiken voor bijvoorbeeld educatieve programma’s op scholen, musea en archieven. Fotomateriaal wordt gebruikt door de media om het nieuws en achtergronden te illustreren en het geeft essentiële informatie en verdieping bij tentoonstellingen, informatiepanelen in de recreatieve sector en bij wetenschappelijk onderzoek en publicaties. Historische foto’s worden ook gebruikt als hulpmiddel voor het stimuleren van herinneringen bij dementerende ouderen. Het gedwongen offline halen van historisch beeldmateriaal raakt het archief dan ook in het hart van haar maatschappelijke functie. “Het wordt bijna onmogelijk voor archieven om ons werk goed te blijven doen”, zegt Chantal Keijsper, de voorzitter van de Branchevereniging Archiefinstellingen in Nederland (BRAIN). “Het is de taak van archiefinstellingen om hun collecties zo laagdrempelig mogelijk beschikbaar te stellen aan het publiek. OCW en de lokale overheden vragen dat ook van ons.” Het Drents Archief vult de beeldbank de komende tijd geleidelijk weer aan met ‘veilig’ materiaal, dit kost veel tijd.
